ارس رسا – امیر رضا باقرپور شیرازی: چندی است که برخی رفتارهای نامتعارف کاربران فضای مجازی ایرانی در عرصههای بینالملل، موجب ایجاد واکنشهای منفی و تقبیحکننده در سطح رسانههای داخلی و خارجی شده است.
در فهم، تحلیل و مواجهه با این پدیده صرفاً در چهارچوب بررسی یک یا چند مصداق نباید عمل کرد.
باید این نکته را در نظر داشت که آمارها و گزارشهای مُتقنی درباره این رفتارهای نامتعارف وجود ندارد و همین امر سبب میشود تا همه آنچه مطرح میشود تنها در حد یک «گمانهزنی» باشد.
یکی از نکات مهم در فهم چنین رویدادی این است که ببینیم آن را باید به مثابه یک «مسئله» پنداشت یا صرفاً پدیدهای است در کنار بسیاری پدیدههای دیگر در عرصه فضای مجازی. به بیان دیگر، آیا این رویداد از حالت «مورد» به «نرخ» یا «موضوع» به «مسئله» تبدیل شده است؟
دیگر اینکه، موضعی که از آن منظر این رویداد فهم میشود نیز قابل توجه است. چرا که شاید از موضع حاکمیت این رویداد یک مسئله مهم تلقی شود اما از نظر کاربران چنین نباشد.
در تحلیل چنین باید دید که این پدیده ادامه یا مابهازای آنچیزی است که در فضای واقعی جامعه ایرانی اتفاق افتاده یا ماهیتاً امری متفاوت است؟. به عبارت دیگر، آیا رفتارهای نامتعارف در عرصه فضای مجازی شکل دیگری از رفتارهای نامتعارف در فضای واقعی جامعه ایرانی است یا نه؟.
با توجه به نکته پیشین باید به این پرسش پاسخ داد که آیا این رویداد را میتوان در قالب پدیده «وندالیسم» مورد مطالعه قرار داد؟ و اساساً تفاوت ماهوی میان «وندالیسم فضای واقعی» و «فضای مجازی ایرانی» وجود دارد؟
به نظر میرسد که این رویداد حکایت از اتفاقات کلانتری میکند که در سطوح زیرینتر و بنیادینترِ حیات فرهنگی جامعه ایرانی رُخ داده است. یعنی این رویداد از پیامدها و تبعات آنهاست. براین اساس، شاید این رفتارهای نامتعارف عکسالعملی خصمانه و کینهتوزانه به برخی از صُور فشارها، تحمیلات ناملایمات، حرمانها و اجحافات بیرونی و اجتماعی شایع و رایج در جامعه ایرانی باشد. در واقع، فضای مجازی به سبب برخی ویژگیها و ظرفیتهای خاص خود مانند: گمنامی، امکان ایجاد هویتهای جعلی، تبادل آزاد و بدون مرز، عدم رویارویی مستقیم افراد و گروههای اجتماعی و … شرایط خاصی را برای بروز و ظهور عکسالعمل مذکور فراهم کرده است.
نکته دیگر در تحلیل چنین رفتارهای نامتعارفی این است که آیا چنین رویدادی تنها در میان کاربران ایرانی رایج است یا بهمثابه یک رویداد جهانی در عرصه فضای مجازی مطرح بوده و کشورها با آن دست به گریبانند؟ بر این اساس، «وندالیسم ایرانی» دارای چه شاخصهها و ممیزاتی است؟
قبل از هرگونه برخورد سطحی، فردی، قهری و …، این رویداد را باید به مثابه یک پدیده فرهنگی اجتماعی مورد مطالعه قرار داد.
شاید دامنزدن به مباحثی چون «سواد فضای مجازی» و «اخلاق فضای مجازی» بتواند تا حدودی از بحرانیشدن این رویداد تا اندازهای بکاهد اما راهحلها نباید تنها در سطوح منحصر شود.
در مواجهه با این رویداد نباید صزفاً رویکردی منفی داشت. شاید ظرفیتهای مثبتی نیز در بطن آن وجود داشته باشد. برای مثال، شاید بتوان با هدایت هوشمندانه این رفتارهای نامتعارف از آنها در جهت اهداف خاص فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بینالملل استفاده کرد.