ارس رسا : رضاامیرپور / یکی از آرزوهای دیرینه مردم مغان در طول سالهای اخیر همواره پیوستن به جرگه شهرهای مناطق آزاد تجاری صنعتی است که سالها برای رسیدن به آن در طول ادوار مختلف رایزنی و تبادل نظر شده است و اکنون در آستانه موقعیت حساس رد یا تصویب لایحه قرار گرفته است و شمارش معکوس برای تحقق آرزوی دیرینه مردم مغان استارت خورده است.

پروژه پیوستن بخشهایی از اراضی کشاورزی مناطق مغان در قالب الحاق به منطقه آزاد تجاری صنعتی در راستای صادرات محصولات تولید داخلی به کشورهای همجوار و سرمایه گذاری و ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی با توجه به پتانسیلهای سرشار و ظرفیت غنی و قابلیت مرز نشینی و همجواری با کشورهای منطقه قفقاز و ازمولفه های اصلی مناطق مرزی، مشروط بر پیوستن به جرگه مناطق آزاد تجاری صنعتی است. این پروژه در سال نود و دو در قالب جلسه پیوستن جلفا به منطقه ازاد ارس و پس از آن در طول ادوار مختلف هر از گاهی به شکل مطالبه گر از سوی مردم و بواسطه نمایندگان و مسئولان استانی و شهرستانی در جلسه های مختلف استمرار یافت تا اینکه در آبانماه سال ۹۳  این موضوع به صورت رسمی با طرح الحاق قسمتهایی از اراضی مغان به منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس از سوی نماینده مردم در صحن علنی قرائت گردید. به دلیل محیا بودن زیر ساختهای لازم اعم از فرودگاه و گمرک و نوار مرزی مشترک به طول ۴۰۰ کیلومتر با کشور مجاور، سپس عدم نیاز به مصوبه مجلس این مسئله به سرعت در دستور کار قرار گرفت و بالاخره در آبانماه سال ۹۳ با تصویب در هیئت دولت ،دوهزار و ششصد هکتار از اراضی شهرستان پارس آباد،صد هکتار از اراضی اصلاندوز، صد هکتار از اراضی بیله سوار و پانصد هکتار از اراضی گرمی به منطقه آزاد تجاری ارس الحاق شدند تا ظرف دو هفته از سوی هیئت دولت ابلاغ شود. در حالی که با ابلاغ این خبر به صورت رسمی از رسانه های گروهی خصوصا صدا و سیمای مرکز اردبیل مردم از شور و شوق در پوست خود نمی گنجیدند و پس از سالها آرزویشان تحقق یافته بود، لیکن  پس از گذشت مدتی نه چندان زیاد از خوشحالی مردم، انتشار خبری مبنی برلغو مصوبه الحاق به منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس همانند آب سردی بود که بر پیکر نیمه جان مغان ریخته شد و بعدها در توجیه چرایی این عمل و سوالات و ابهامات مکرر شهروندان مغان، در حالی که همه چیز مهیای پیوستن به منطقه آزاد ارس بود ، نماینده دولت اعلام کرد که پیشنهاد طرحی جدید در قالب ایجاد منطقه ای مستقل و مناسب تر و وسیعتر از مصوبه قبلی عامل لغو این مصوبه بوده است.چیزی که بعدا مشخص شد موضوعی کاملا سیاسی و غیر کارشناسی، عامل لغو این رویداد مهم بوده است.

دلخوری مردم به دلیل منتفی شدن الحاق مغان به منطقه آزاد ارس که بدون مشکل خاصی به ثمر نشسته بود از یک طرف و پیشنهاد ایجاد منطقه ای مستقل به نام اردبیل بدون هیچ ضمانت اجرایی که هنوز هم سرنوشت آن به اما و اگر های معنادار گره خورده است از سویی دیگر ، نهال ناامیدی و یاس را در دل مردم رنجدیده و سختی کشیده در طول سالها سوء مدیریت و تبعیض انگشت به دهان در حیرت فرو برد و این بار نیز به مانند دیگر پروژه هایی که هر از چند گاهی در طول ادوار مختلف از کف میرفت، به سرنوشت مشابه دچار شد. چرا که با توجه به وضعیت نامساعد اقتصادی و تورم کمر شکن در طول سالها بی تدبیری دولتمردان و افزایش آمار بیکاری و درآمد ناکافی و نیاز مبرم مردم مغان به اجرایی شدن این لایحه موجب میشد تا بخش اعظمی از نیازهای مادی مردم مغان و حتی شهرهای همجوار با پیوستن به این لایحه مرتفع شود، بدین ترتیب مغان بار دیگر در سایه تفکرات غیر مدبرانه برخی دولتمردان بی خرد ،دچار چالشی بزرگ به نام بی تدبیری و تفکرات سنتی شد تا به جای پیمودن پله های ترقی بار دیگر سریال ناکامی هایش جامه عمل بپوشد و دستمایه ای برای پیمودن پله های ترقی و سیاست بازی سیاست مردان آب در هاون کوب منطقه با شعار مردم داری و خدمت بی منت به مردم شود و این بار نیز با به پاس دعواهای زرگری مغان دستخوش شکستی دیگر در عرصه سیاسی اقتصادی شد  تا افکار مردم برای مدتی به بهانه ایجاد لایحه ای نو با طعم منطقه ازاد تجاری صنعتی سرگرم شود.

چیزی که عیان است ،جلوگیری از  الحاق مغان به منطقه آزاد ارس اشتباهی تاریخی بود که از سوی نمایندگان و مسئولان ادوار نهم رقم خورد و تصویب طرح ایجاد منطقه ای جدید نیز به دلیل عدم موافقت نمایندگان در اواخر عمر این مجلس در دی ماه ۹۴،راه را برای تصویب این پروژه مسدود کرد و اکنون با رای شکننده یک فوریت ان مصوب شده است.

اما چیزی که پرواضح است اینکه رای دو سوم نمایندگان برای تصویب این لایحه کاری بس دشوار و ناممکن است که حتی خود نمایندگان نیز بارها به مخالفان سرسخت این مصوبه اذعان کرده اند.یکی از اصلی ترین چالشهای پیش روی این پروژه در حال حاضر عدم توجیه اقتصادی آن است که به جز یکی دو منطقه در بقیه مناطق ازاد اهدافی که برای بهره برداری از مناطق آزاد تعریف شده فاصله زیادی داشته است.دومین علت عدم موفقیت این طرح قرار گرفتن این لایحه در میان لوایحی است که پتاسیل و زمینه لازم برای ایجاد منطقه آزاد تجاری را ندارد و مغان را نیز در سراشیبی سقوط قرار میدهد.

از دیگر علل عدم همراهی برخی نمایندگان با این طرح و به طور عمده نمایندگان سایر حوزه استحفاظی واقع در مناطق آزاد تجاری است که به قطع یقین در صورت موافقت با این لوایح و ازدیاد مناطق آزاد تجاری و همچنین مناطق ویژه اقتصادی ، مناطق آزاد و ویژه اقتصادی سایر نقاط کشور از تب و تاب لازم افتاده و مبادلات آن به طور چشمگیری میان سایر مناطق تقسیم خواهد شد و این مسلما به مذاق هیچ نماینده و مسئول ذی نفعی خوش نخواهد آمد.

اما آنچه قابل توجه و مدنظر مخالفین لایحه است، این است که دولت برای اینکه رأی مناطق مرزی را داشته باشد این لایحه را بر مجلس داده که توجیه سیاسی آن بر توجیه اقتصادی ، می چربد، البته فشار شدید صدا و سیما نیز یکی از دلایل بدبینی و عدم کارایی مناطق آزاد است که با دعوت از مخالفین سرسخت ایجاد مناطق آزاد ،آن را بعنوان دشمن اقتصاد مقاومتی معرفی نموده و در صدد تحمیل این نظرات بر بینندگان و افکار عمومی است.

در این خصوص علاوه بر ایراداتی که بر نماینده سابق وارد است ، ایرادات و نقدهایی نیز بر مسئولان استانی وارد است که با عدم قناعت به مصوبه الحاق ، در صدد پیمودن یک شبه ی راهی صد ساله ،بودند که مخالفت اولیه نمایندگان با لایحه مذکور ،زنگ اخطار برای انان بود که به صدا درآمد که در صورت به صدا در آمدن زنگ اخطار دوم ،زنگی برای پایان این رویا خواهد بود.

با این تفاسیر و مباحث مطروحه هر چند این فرایند یکی از آرزوهای دیرینه مردم مغان و تحقق رویاهایشان است لیکن با فرایند موجود، که نیاز به دو سوم اراء موافق نمایندگان دارد تصویب این لایحه دور از ذهن می نمایاند.هر چند تلاشهای بی وقفه و طاقت فرسایی در این زمینه از طرف نمایندگان صورت گرفته است اما مخالفان ریز و درشت و سرسختی که این طرح ، همچنین عدم رضایت نمایندگان دیگر مناطق آزاد و توجیه در خصوص عدم صرفه اقتصادی طرح کار را برای نمایندگان ذی نفع دشوار می نماید مگر اینکه نماینده ای مقتدر با نطقی آتشین و استدلالاتی بی بدیل و درخور توجه مخالفان لایحه را بر روی صندلی های خود (به مانند توکلی در اواخر مجلس نهم) میخکوب نموده آنان را مجاب به تصویب این طرح نماید ، که در حال حاضر چنین نماینده ای  حداقل در مجمع نمایندگان استان اردبیل به چشم نمیخورد و بیتشر به جای چاره اندیشی برای عبور از سد سدید مخالفان ، پروژه الحاق را که با دستان خود به کنار زده بودند را برای احیا پیشنهاد میکنند و این یعنی اذعان به اشتباه،دوباره کاری و عدم پشتوانه برای طرح و لایحه پیشنهادی از سوی متولیان. و این ماجرا سالهاست که با مردم این استان همنشین و هم آواست.

و اما بعد…

چیزی که در این بین نگارنده را مجاب به بیان و نگاشتن این مطالب کرد چند پرسش و پاسخ اساسی به تدابیر و تفکرات کسانی ست که همواره مخالف سرسخت تصویب پروژه ها و لوایحی بوده اند که در مدار خارج از دایره مرکزی ،از جمله همین الحاق و پیوستن شهرستانهای نوار مرزی استان به منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس و یا دیگر موارد بوده اند،میباشد.

در تمامی طرحها و پروژه های پیشنهادی  در سطح کلان که دارای اهمیت ملی و منطقه ای بوده و در تعیین سرنوشت جمع کثیری از مردم منطقه خصوصا از منظر اقتصادی و معیشتی تاثیرگذاری مستقیم دارد،در کنار همت و تلاش مضاعف برای تصویب طرح میطلبد که بانیان و مدعیان طرح مسلح به سلاح تخصص و تجربه باشند و بتوانند طرح را از نظر پشتوانه علمی تسهیل نمایند و با تسلط و آگاهی کامل از طرح پیشنهادی توان استنباط و عملیاتی کردن آن را نیز داشته باشند  تا طرحی را که با آمال و آرزوهای یک ملت گره خورده به سرانجام رسانند.

به جرات میتوان گفت که هیچیک از این گزینه ها در ابتدا نه تنها پیش بینی نشده است هکذا تمامی این سر و صداها در راستای رسیدن به اهداف سیاسی از سوی برخی ها بوده است تا بتوانند با قهرمان سازی در فضای عمومی و رسانه ای به خواسته های نامشروع خود جامه عمل بپوشانند.چرا که اگر اینگونه نبود و طرح حقیقتا دارای پشتوانه علمی و فنی لازم  بود در همان رفراندوم اول که اکثریت مجلس دست طراحان لایحه بود به راحتی رای می آورد و نمایندگان را مجاب به پذیرش این واقعیت میکرد. متاسفانه نه تنها اینگونه نشد بلکه پتانسیلها و مزایای منطقه آنطور که باید و شاید به دلیل عدم برخورداری نمایندگان ناطق از توان و تخصص کافی، برای مخالفان تشریح نشد و نتیجه این شد که اکنون میبینیم با این حال معتقدیم امیدواری برای تصویب این لایحه از زیر زبان یک نطق کارساز و اتشین و دارای پشتوانه علمی میتواند بیرون بیاید.

اما نکته ی قابل توجه در مورد استان اردبیل، اینست که با توجه به نیاز ضروری این استان به ایجاد منطقه آزاد ، و رهایی از دام توسعه نیافتگی از این طریق، صدا و سیمای استان در یک موضع تقریبا منفعل قرار گرفته و در این مورد اقدام درخوری برای هدایت افکار عمومی ،انجام نداده است، باید قبول کنیم که افکار عمومی یکی از سنگین ترین وزنه ها برای خواست و مطالبه ی حقوق ملت است، که در استان ما این ارگان اساسی ، در تقویت مطالبات عمومی ،نمره ی قبولی اخذ نکرده است. قابل توجه است که در صورت تداوم برنامه های تخصصی سیمای استان،در مورد منطقه آزاد ،پشتوانه ی مردمی این پروژه ،می تواند حتی در سطح بالا، بر مصوبات دولت و یا مجلس نیز اثر گذارد.

آنچه به نظر می رسد تجربه ی شکست دوم رویای منطقه آزاد ،تجربه ای بسیار تلخ و مایوس کننده خواهد بود، رویایی که خود مسئولان منشآ ایجاد آن بوده اند .علاوه بر این تجربه ی تلخ شهروندان، عدم تصویب دوباره، تشکیک و محافظه کاری سرمایه گذاران را نیز دربرخواهد داشت که نگاه اقتصادی و تجاری به مغان را با نگاهی امنیتی بدل سازند. که البته دلایل زیادی نیز برای افول نگاه اقتصادی سرمایه گذاران در مغان وجود دارد که عدم توفیق شرکت های کشت و صنعت منطقه یکی از این دلایل است که نگاه امنیتی را بر نگاه اقتصادی مرجح میدارد.